Бахаи дининин Кыргызстандагы тарыхы
Бахаи дининин Кыргызстандагы тарыхы
Бахаи дининин Кыргызстандагы тарыхы постсоветтик мейкиндикте бул окуунун жайылышы менен тыгыз байланышта.
Дүйнөдө Ирандан тышкаркы биринчи уюшкан бахаи жамааты 1880-жылдары Орусия империясынын аймагында, тактап айтканда, Ашхабадда пайда болгон. Ошол жерде 1913–1918-жылдары дүйнөдөгү биринчи бахаи ибадатканасы курулган.
Жаңы динге болгон кызыгуу XIX – XX кылымдын башындагы орус чыгыш таануучулары, дипломаттары жана жазуучулары арасында да байкалган. Алардын арасында Лев Николаевич Толстой да болуп, ал Бахаи дини жөнүндө биринчи жолу 1884-жылы уккан. Кийинчерээк ал мындай деп жазган:
«Дүйнө чыгуу жолун издеп жатат, бирок жер жүзүндөгү бардык көйгөйлөрдүн чечүүчү ачкычы перс туткуну — Бахаулланын колунда.»
Кыргызстанда Бахаи дини Совет Биримдиги тарагандан кийин тарай баштаган. Кыргызстандагы бахаи жамааты Кыргыз Республикасынын Юстиция министрлигинен 1992-жылы расмий каттоодон өткөн.
Чыңгыз Айтматов да Бахаи динине кызыгуусун билдирип:
«Адамзаттын максаты – биримдик.»
деген оюн айткан. Бул тууралуу «Бир бахаи менен жолугушуу» аттуу китепте да баяндалган, анда Айтматов менен бахаи өкүлү Фейзолла Намдардын маеги сүрөттөлгөн.
Бахаи дининин аймактагы алгачкы өнүгүү этабы
Кыргызстандагы Бахаи дининин тарыхы XIX кылымдын аягы – XX кылымдын башына барып такалат. Борбор Азиянын азыркы мамлекеттери ошол учурда Чыгыш Түркстан аймагына кирип турган. 1882-жылы Персиядан келген биринчи көчмөндөр диний куугунтуктан качып, ушул аймакка жайгашкан.
1913-жылга карата Ашхабадда, Анжиянда, Ташкентте, Самаркандда жана Түркестандын башка шаарларында бахаи жамааттары болгон. Ошол мезгилде Ашхабад бахаи илимий борборуна айланган. Ал жерде «Хуршид-и-Хавр» («Чыгыштын Күнү») журналы чыгарылып, Ташкентте «Ать-Ислох» («Өзгөрүү») гезити басылып турган.
1918-жылы Ашхабадда дүйнөдөгү биринчи Бахаи ибадатканасы курулган.
1917-жылдагы Октябрь революциясынан кийин Түркестан автономдуу Орто Азия республикаларына бөлүнгөн. 1938–1939 жана 1945–1953-жылдары бахаийлер массалык сүргүнгө дуушар болушкан. Азербайжан, Түркмөнстан жана Өзбекстандан көптөгөн үй-бүлөлөр Петропавловск, Иртышск, Павлодар, Чилик жана Казакстандын башка шаарларына айдалып кеткен.
Репрессия жылдарында динди сактап калуу
Совет бийлигинин катуу чектөөлөрүнө карабастан, бахаи жамааттары диний салттарын сактап калышкан. Алар бирге жыйналып дуба окушуп, майрамдарын белгилешип, балдарын өздөрүнүн ишенимдерине ылайык тарбиялашкан. Диний ишенимин ачык тутуу мүмкүнчүлүгү жок болгондуктан, бахаи өкүлдөрү эмгекти ибадаттын бир түрү катары кабыл алышып, өлкө өнүгүүсүнө өз салымдарын кошушкан.
1954-жылы сүргүнгө айдалган бахаийлерге Борбор Азия менен Кавказга кайтып келүүгө уруксат берилген.
Кыргызстанда Бахаи дининин кайра жанданышы (Совет Биримдиги тарагандан кийин)
1990-жылдын августунда «Дин эркиндиги жөнүндө» мыйзам кабыл алынгандан кийин СССР республикаларында бахаи жамаатынын административдик системасы кайра жандана баштаган.
Кийинки жылдары Бахаи идеялары басма сөз, радио жана телекөрсөтүүлөр аркылуу тарай баштаган. Бул Кыргызстандагы ар кайсы аймактагы адамдарга Бахаулланын окуусу менен таанышууга мүмкүнчүлүк берди. Облустук борборлордо бахаи жамааттары түзүлүп, жергиликтүү Руханий Кеңештер (Местные Духовные Собрания) пайда болгон. Бишкек шаарында да ушундай жамаат уюштурулган.
1992-жылы Кыргызстанда Бахаи Улуттук Руханий Кеңешинин шайлоосу өткөрүлгөн жана ошол эле жылы ал мамлекеттик каттоодон өткөн.
Бүгүнкү күндө Кыргызстанда үч расмий катталган бахаи диний уюму бар.
Бахаи жамаатынын Кыргызстанга кошкон салымы
Расмий таанылгандан бери бахаийлер өлкөнүн коомдук турмушуна активдүү катышып, анын гүлдөп-өнүгүүсүнө салым кошуп келишет. Алар руханий, социалдык жана тарбиялык багыттагы долбоорлорду ишке ашырышат.
Совет мезгилиндеги мурунку бахаийлердей эле, азыркы жамаат мүчөлөрү да коңшулары менен чогуу эмгектенүү аркылуу Кыргызстандын өнүгүүсүнө өз үлүшүн кошуп келишет.
«Коомдун гүлдөп-өсүшү үчүн жасалган эмгек — бул кызмат кылуунун бир түрү.»
Бахаилер адал эмгек, жакындарына жардам берүү жана биримдикке умтулуу менен дүйнөнү жакшыраак кылууга салым кошо алабыз деп ишенишет.